ASTRONOMİ VE ADLİ TIP

N. E. GÜRAL (a), H. B.ÜNER (b)

Adli Tıp Kurumu Başkanlığı Fizik incelemeler İhtisas Dairesi
(a) Astronomi
(b) Balistik

  Astronominin Türkçesi "Gökbilim" dir. Göksel olayları matematik ve fizik yardımı ile izlememizi sağlar (1). Adli Astronomi, Gökbilimin küçük bir bölümünü kullansa dahi adalet mekanizması içinde önemli işlevleri vardır. Özellikle suç tespiti ve ceza miktarı tayininde önemli roller oynar.
  Konunun resmi bilirkişisi; Adli Tıp Kurumu Başkanlığı Fizik İncelemeler İhtisas Dairesi Astronomi Birimidir (2659 Sayılı Adli Tıp Kurumu Kanununun 31.maddesine göre; Yüksek öğrenim kurumları ve birimleri Adli Tıp mevzuatı çerçevesinde, Adli Tıp olaylarında ve diğer adli konularda Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu'na göre (C.M.U.K. Madde 66) resmi bilirkişi sayılır). Adli Tıp Kurumu'nda şubenin ismi KLİMATOLOJİ dir. (2) Birim 1970 yılından beri Adalet Bakanlığı bünyesindedir. Birim 1983 yılından önce Kandilli Rasathanesi'nde, 1983 yılından sonra Adli Tıp Kurumu Klimatoloji şubesinde bulunmakta ve şu anda iki Astronom Uzman ile görev yapmaktadır. İncelenecek dosyalar Ceza Hakimlikleri, Mahkemeleri ve Savcılıklardan direkt veya havale yoluyla gelir. Sorulan sorulara yurt dışından getirtilen almanaklardan il ve ilçe indirgemesi işlemi yapılarak yanıt verilir. Yılda yaklaşık 1500 rapor düzenlenmektedir. Hazırlanan raporlarda bir Astronom Uzman, Fizik İncelemeler İhtisas Dairesi Başkanı ve Adli Tıp Kurumu Başkanının imzası yeterlidir (3).

ASTRONOMİNİN ADALET MEKANİZMASINDAKİ YERİ

GÜNEŞ İLE İLGİLİ İŞLER

 —T.C.K.nun 502. maddesi uygulanmak üzere 'GECE' tespiti yapılması için Güneş'in doğuş veya batış anları,
— Bazı dosyalarda havanın olay saatinde kararıp kararmadığı,
— Ezan saatleri, normalde Güneş'in günlük hareketlerine göre düzenlendiğinden olay zamanı ezan sesine göre belirtilmişse ilgili zaman, tespiti istenir.

  İlgili T.C.K. maddeleri (4)

T.C.K. 193. Mesken masuniyetini ihlal.
T.C.K. 461-2 Mal için veya ciddi korku nedeni ile meşru müdafaa
T.C.K. 492. Mevsuf hırsızlık
T.C.K. 495. Yağma
T.C.K. 496. Senedin yağması ve T.C.K. 497. cezayı artıran haller
Yedinci Bap.
Ammenin selameti aleyhine cürümler;
1. fasıl T.C.K. 369-383: yangın, su baskını, gark ve sair tehlikelere müteallik cürümler.
2. fasıl T.C.K. 384-392 Nakliye ve Muhabere vasıtalar aleyhine cürümler
T.C.K. 411. Cezayı arttıran haller (Yedinci Bap 1. ve 2. Fasıl)

 
GENEL ve PRATİK BİLGİLER — Güneş yuvarlağının üst kenarının görülmesi ve kaybolması anı Güneş'in doğuş ve batış anıdır, (5)
— Ezan saatleri Güneş'in konumuna göre tespit edilir. Güneş doğmadan bir süre önce hava aydınlanmaya, Güneş battıktan bir süre sonra hava kararmaya başlar buna "Tan" olayı denir. Olay Güneş ufkun altındayken yer atmosferini kırılma ve saçılma ile aydınlatılmasından ileri gelir (6). Güneş doğmadan önceki tan olayı başlangıcı “imsak vakti” dir. Kur'an-ı Kerim El'Bakara suresinde “...fecrolan ak iplik, kara iplikten seçilinceye kadar........” tanımlaması yapılmaktadır (7). Bu astronomik karanlık sınırı olan Güneş'in ufuk' dan -18°inikliğine isabet eder. Sabah ezanları Ramazan aylarında imsak vaktinde okunur. Diğer aylarda bölge müftülüklerince tespit edilen yöresel koşullara uyacak bir anda okunur. (Bu da Güneş doğmadan yaklaşık 45 dakika öncesi civarındadır.)
— Ceza hukukunda gecenin önemi, havanın kararması etkisi ile kişilerin ve mal varlıklarının daha savunmasız olması sonucunda, suçun kolay işlenebilmesi ve taammüt unsuru taşıması ihtimali olmasından kaynaklanmaktadır. Ancak T.C.K. nun 502. maddesine göre "Güneş doğmadan bir saat öncesi ve Güneş battıktan bir saat sonrası gece" olarak belirlenmişse de ortalık, olay tarihi, çevre, coğrafik ve meteorolojik koşullara bağlı olarak iki saate kadar herhangi bir anda aydınlanır veya kararır (5,6).
— Güneş her gün farklı saatlere doğar, batar. Ancak her yıl aynı günde aynı anda doğar batar. Örneğin 1 Kasım 1960 ile 1 Kasım 1993 de güneşin doğuş ve batış saatleri aynıdır.
— Güneş bulunulan yere (il, ilçe v:b.) göre farklı anlarda doğar, batar. Örneğin; Güneş'in doğuşu, 21 Eylül' de Türkiye'nin batı uç noktası Bozcaada'da Türkiye yaz saati ile 06:58 de doğu noktası Şemdinli'de 05:44 dedir. Yine batarken de Türkiye'nin doğu bölgesinde daha erken batar. Görüldüğü gibi bir saati aşan farklar söz konusudur.
— T.C.K. nun 502. maddesi çerçevesinde tüm Türkiye sınırları içinde en uzun gün olan 21 Haziranda Türkiye saati ile 21:00-02:25 arası (Türkiye yaz saati ile 22:00-03:25 arası), en kısa gün olan 21 Aralıkta Türkiye saati ile 18:05-05:00 arası "gece" dir. AY İLE İLGİLİ İŞLER C.M.U.K.nun 78. maddesinde belirtilen keşif görevi için (4) olay yeri tarihi ve saati bildirilerek, Ay durumu (doğuş ve batış saatleri), bu duruma uygun keşfe çıkılabilecek tarih ve saatler istenir.
Verilen raporlara uygun yapılan keşifler sonucunda,
=Şahısların suçu işleyip işlemediği,
= Şahısların suçu bilerek işleyip işlemediği,
= Şahıs ve şahadetlerin güvenilirliliği,
= Olayın görüş koşullarına uygun olarak yeniden canlandırılması ve nasıl işlenebildiği,
= Suç tespiti ve verilecek ceza miktarı tayini yapılabilir. GENEL ve PRATİK BİLGİLER — Güneş yuvarlağı görülmeden önce atmosferik kırılma ve saçılma ile ortalık aydınlandığı halde Ay için durum farklıdır. Ayın sadece yeri ve şekline bağlı olarak görüldüğü süre içinde etkin ışınım gücü vardır.

Fot.1: Çeşme İzmir, Ay 13,4Günlük , Tarih:6.3.1993, Saat 01:30, Mesafe 6 metre, f:2, Poz 7 sn

--  Adli açıdan 3.3 günlük Ay evresine kadar ve 26. 6 günlük Ay evresinden sonraki Ay durumları ışınım etkileri yeterli olmadığından dikkate alınmazlar.
--  Ayın dolanım periyodu yaklaşık 29,5 gündür.
— Düzgün dolanım periyodu dışında astronomik etkileşimlerden dolayı Ay'ın doğuş ve batış saatleri her gece için farklıdır. Her gece 90 dakikaya kadar geç doğar. Yalnızca Ay'ın yaşına karşılık gelen günlerin istenmesi, yapılacak keşiflerin sağlıklı olabilmesi açısından yeterli değildir. Olay saatinin mutlaka doğru olarak bildirilmesi ve keşifler için verilen saatlerde keşfe çıkılması gerekmektedir.
— Aynı zamanda, Ay'ın doğuş ve batış yerleri de görülme süresine uygun farklılıklar gösterir. Görülme süresi Ay'ın ufuk üzerinde kalma süresi demektir. Ay'ın görülme süreleri hem mevsimlere hem evrelerine göre değişir (6).
Doğal olarak Ay'ın yükseklik açısı da farklılıklar gösterir. (Işınım açısı)
— Ay ışığı yerleşim bölgelerinde açık araziden daha etkin olabilir.
— Taammüt unsuru taşıyan suçta da Ay gölgesi tercih edilebilir.
— Balıkçı köyleri gibi gece trafiğinin yoğun olduğu bölgelerde kişiler, doğal olarak, yaklaşıklıkla Ay'ın doğuş ve batış saatlerini bilmektedirler.
— Aynı tarihlerdeki görülme süreleri yıldan yıla değişir.
— Yılın aynı tarihlerinde aynı evreler (yaşlar) olmaz.
--- Ay, dolunay evresine yakınken ve dolunay olduğunda (12-16 günlük) güneş batmadan önce doğar ve güneş doğmadan önce batar.

(1) Konumda bulunan kişi Ay'ı göremeyecek fakat Ay ışığının açık renk boyalı binalardan yansıyan aydınlığı fark edecektir.
(2) deki kişi için Ay ışığı yoktur.
(3) deki kişi Ay'ı rahatça görebilmektedir.
(4) deki kişi Ay'ı görmese bile Ay'ın ışınımı ile aydınlanan (5) deki kişiyi rahatça görebilecektir

--  Yukarıdaki resimde şekledildiği gibi bir çevresel durumda farklar oluşur.

Fot.2: Fotoğraf sağ üst köşede görülen şimşeğin aydınlatması ile çekilebilmiştir. Başka hiçbir ışığın etkisi yoktur.

— Meteorolojik koşulların keşif için önemi büyüktür. Olay tarih ve saatinde havanın, yağmurlu, sisli, bulutlu olması Ay'ın ışınım gücünü çok azaltabileceği gibi, ortamın karlı, şimşekli (bakınız fotoğraf.2) olması aydınlığı olağanüstü arttıracaktır. Bu durum ise yapılacak keşif gecelerinde göz önüne bulundurulması gerekmektedir.
Ek- Şimdilik, duruşmaların sağlıklı ve hızlı sonuçlanması için Ay durumları ile ilgili dosyalar Adli Tıp Kurumuna gönderildiği anda Çevre Bakanlığı Meteoroloji işleri Genel Müdürlüğü'nden de gerekmektedir.
-- Ayın yaşları aşağıdaki şekillerdeki gibidir.


 
 

Fot:3. 31.08.1993 Çeşme İzmir deniz seviyesinde Ay’ın doğuş saati 19:05 dir. Oysa yaklaşık 300metrelik tepeden dolayı Ayın doğuşu (19:47) yaklaşık 37 dakika gecikmiştir. Ay görüneli 5 dakika olmuştur Ayın yaşı 14.2 günlük,batış 19:51 dir.

-- Fot.3de de görüldüğü gibi coğrafik konumlar da önemlidir.
 

fot:4 Batışa 1 saat 45dakika kala fot:5 Batışa 45 dakika fot:6 Batışa 25 dakika kala
Fot: 4, 5,6 Çeşme İzmir 12/13.6.92 Ay yaşı 11.4 günlük görülme süresi 9 saat 20 dakika / f4 poz süresi 10 sn. yön 220° güney batı.

--Yukarıdaki, aynı gecede farklı dakikalarda çekilmiş fotoğraflarda, özellikle batış ve doğuşa yakın anlarda Ayın ışınım gücündeki hızlı azalma dikkati çekmektedir. Foto 4-5-6 da otelin ışıkları ile ışınım gücü değişimi mukayese yolu ile yapılabilir.
 

Fot:7 Çeşme İzmir 31.8.1993, saat  04:05, Ay yaşı 14.2, Ay doğuş Türkiye yaz saat ile 19:05 Ay batış 06:58 gecesi ,Yukarıdaki fotoğraf elektriklerin kesildiği bir anda saf ay ışığında çekilmiştir.
 

İÇTİHAT KARARLARI

   Yargıtay içtihat kararlarından görülebileceği gibi kararlar, yetkili mercilere sorulmadığından bozulabilmektedirler.

Madde: 0193 KONUT DOKUNULMAZLIĞINI BOZMA
Mercii: 212 Yarg. 4. CEZA DAİRESİ Esas No 982/1455 Karar No: 982/1739 Tarih: 16/03/1982

ÖZÜ: SANIĞIN SAAT 19.30 SIRALARINDA KONUT DOKUNULMAZLIĞINI BOZDUĞU ANLAŞILMIŞTIR. SUÇ TARİHİNDE 0 YERDE GÜNEŞİN BATIŞ SAATİ İLGİLİ YERDEN SORULARAK GECE VAKTİ SAYILIP SAYILMAYACAĞI BELİRLENMELİDİR. Madde: 0492. MEVSUF HIRSIZLIK
Mercii: 32 YARG. 6. CEZA DAİRESİ Esas No: 989/906 Karar No:989/10148 Tarih : 21/12/1989 ÖZÜ: HIRSIZLIK SUÇUNUN İŞLENDİĞİ SAAT SAPTANAMIYORSA "KUŞKUDAN SANIK YARARLANIR" KURALI UYARINCA EYLEMİN GÜNDÜZÜN BİNA İÇİNDE HIRSIZLIK OLARAK KABULU GEREKİR Madde: 0411. FİİLİN GECELEYİN -UMUMİ FELAKET ZAMANINDA İŞLENMESİ
Mercii: 32 YARG. 6. CEZA DAİRESİ Esas No: 976/2095 Karar No: 976/2215 Tarih: 30/03/1976 ÖZÜ: SANIK GECELEYİN TOMRUK YÜKLÜ KAMYONU SİLAHLA DURDURMAYA TAM DERECEDE KALKIŞMIŞTIR. EYLEM TCK.NUN 384/ 1. 2,62. MADDELERÎNE UYGUN GÖRÜLEREK CEZALANDIRILMIŞTIR. SANIĞA UYGULANAN MADDELERDEKI SUÇ UNSURLARI TAMAMİYLE OLUŞMUŞ YALNIZ, SUÇ GECELEYİN İŞLENDİĞİ HALDE TCK.NUN 411. MADDESİ GEREĞİNCE CEZANIN ARTTIRILMAMASI YASAYA AYKIRIDIR (765 s. T. CEZA KANUNU (Yargıtay Kararlan) Hukuk Programlan Ltd.)

DİLEKLER

 — Yakın bir gelecekte telekomünikasyon cihazlarının devreye sokulması, merkez adliyelerle direkt iletişim kurarak zaman kayıplarının önlenmesi,
— İlgili kurum ve bilim dallarının ortak çalışarak detaylı ve hızlı rapor verebilmesi.
 

1 Kasım-5 Kasım 1993 Tarihleri Arasında Antalya'da Güneşin Doğuş Batış Anları ve Ay'ın Yaşı, Doğuş Batış Anları
 
. TARIH GUNEŞ DOĞUŞ (GECE GÜNEŞ BATIŞ (GECE)* AY YAŞI AY BATIŞ AY DOĞUŞ
1.11.93 06:16 (05:16) 17:04 (18:04) 17,4   18: 11
2.11.93 06:17 (05:17) 17:03 (18:03) 18,4 08:54 19:00
3.11.93 06:18 (05:18) 17:02 (18:02) 19,4 09:47 19:53
4.11.93 06:20 (05:20) 17:01 (18:01) 20,4 10:34 20:49
5.11.93 06:21 (05:21) 17:00 (18:00) 21,4 11:18 21:51
6.11.93 06:22 (05:22) 16:59 (17:59) 22,4 11:55  
* TCK nun 502. Maddesi gereğince verilmiştir

Not: Fotoğraflar pozlandırılarak çekilmiş ve bilgisayarlı cihazla düzeltme yapılarak tab ettirilmiştir. Mukayese yapılabilmesi açısından yararlanılabilir.

KAYNAKLAR

1 Kızılırmak, Abdullah, 1971, Gökbilim Dersleri Cilt II Gök Mekaniği s. 3 Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi.
2 Gök, Şemsi, 1989, Adli Tıp Kurumu Kanunu ve Uygulama yönetmeliği s.18 İstanbul.
3 Gök, Şemsi-Yumlu Kemal, 1984, 2659 sayılı Adli Tıp Kurumu Kanunun Uygulanması ile ilgili bazı açıklamalar s.10-13, İstanbul.
4 Yenisey, Feridun - İçel Kayıhan, TCK-CİK-CMUK-TMK. 1992 + eki 4. Baskı, Beta yayınları İstanbul (4) s. 367, 247, 106, 243, 46, 188, 192, 206.
5 Tayşı, Hasan, 1958, Türkiye'ye mahsus Evkafı Şeriye Cetvelleri s. 3, 5 Maarif Vekaleti İstanbul Kandilli rasathanesi
6 Kızılırmak, Abdullah, 1977, Gökbilim Dersleri Küresel Gökbilim s. 140, 80, 85 Ege Üniversitesi Fen Fakültesi, İzmir.
7 İsmail Hakkı İzmirli, 1977 Kur'an-ı Kerim ve Türkçe anlamı, s. 30 Eren Yayınları
İstanbul
— Ayrıca Çeşme Çiftlik köyü'ndeki gözlem ve araştırma notlarından derlenmiştir